Automatyczny wzrost płac w Polsce?

Przeczytaj także: Zarobki księgowych 2012

Organizacje zrzeszające pracodawców już dwukrotnie w latach 90. próbowały zmienić prawo, by indeksacja uwzględniała obok inflacji także wzrost produktywności pracy. Podobne zdanie miały kolejne rządy, ale sprzeciw związków zawodowych każdorazowo blokował zmiany w systemie.

Luksemburg

Automatyczna indeksacja płac w Luksemburgu, choć scentralizowana, charakteryzuje się relatywnie wysokim poziomem elastyczności na tle pozostałych omawianych krajów. Zasady ustalania płac w obecnym kształcie obowiązują od 1975 roku. Zgodnie z nimi, płace rosną proporcjonalnie do wzrostu klasycznego wskaźnika CPI, gdy ten w ostatnich sześciu miesiącach przekroczy 2,5%. Negocjacje płacowe odbywają się pomiędzy pracownikami, a pracodawcami, choć uzgodnienia co do wzrostu płac bezwzględnie muszą uwzględniać wzrost cen w całej gospodarce.

Luksemburska komisja trójstronna wypracowała mechanizm, który w uzasadnionych sytuacjach może dostosować poziom wzrostu płac do bieżącej sytuacji gospodarczej w kraju. Porównuje się ją do klimatu gospodarczego u czterech sąsiadów: Belgii, Niemiec, Francji i Holandii. Zabieg ten ma na celu zachowanie konkurencyjności produktów i usług oferowanych przez luksemburskie firmy na europejskim rynku.

Malta

Maltański mechanizm automatycznego dostosowywania płac funkcjonuje krócej, niż w pozostałych opisywanych krajach (1990). Dynamika wzrostu wynagrodzeń oparta jest o wskaźnik cen dóbr detalicznych z ostatnich 12 miesięcy. Negocjacje płacowe, które muszą uwzględniać zmiany kosztów życia, odbywają się na zdecentralizowanym poziomie w przedsiębiorstwach.

Podobnie jak w Luksemburgu, także na Malcie istnieją mechanizmy, które różnicują wzrost płac od inflacji. Derogacje, czyli klauzule pozwalające na odstępstwo od określonego wzrostu wynagrodzeń, mogą otrzymać przedsiębiorstwa ze względu na trudną sytuację ekonomiczną. To kluczowy zapis w maltańskim systemie indeksacji umożliwiający wstrzymanie podwyżek, gdy firma boryka się z problemami finansowymi. Procedura otrzymania derogacji jest jednak skomplikowana. Przyznaje ją w drodze indywidualnej decyzji minister ds. edukacji, zatrudnienia i rodziny.

Obok wynagrodzeń pracowników, automatyczne zmiany kształtują także poziom płacy minimalnej na Malcie.

Krytyka automatycznego wzrostu płac

Choć poziom wynagrodzeń uzależniony od inflacji pozwala ustabilizować relacje pomiędzy pracownikami i pracodawcami to jest on przedmiotem krytyki organizacji pracodawców i części ekonomistów.

Konkretne przedsiębiorstwo funkcjonujące w określonej branży boryka się nie tylko z problemami sektorowymi, ale także indywidualnymi. Choć niektóre systemy automatycznej indeksacji płac (Luksemburg, Cypr) dopuszczają niewielkie dostosowania w branżach, nie bronią firm będących w trudnej sytuacji przed negatywnymi skutkami konieczności podwyżek. Tego typu mechanizm działa wyłącznie na Malcie i postrzega się go jako wyjątek od reguły.

Celem podwyżek wynagrodzeń według systemu automatycznej indeksacji jest zapewnienie godziwego poziomu życia w dobie rosnących kosztów utrzymania. Motywacja pracowników do podnoszenia produktywności pracy schodzi tym samym na dalszy plan. Krytyka mechanizmu sprowadza się zatem do oderwania wzrostu wynagrodzeń od zaangażowania w wykonywanie obowiązków i śledzenia wyłącznie poziomów cen.

Na poziomie makroekonomicznym automatyczna indeksacja płac niesie ze sobą ryzyko powstania tzw. spirali cenowo-płacowej. Polega ona na naprzemiennych wzrostach cen, rosnących oczekiwaniach inflacyjnych i nabierających na sile żądaniach płacowych. W innych gospodarkach ta sekwencja może zostać zatrzymana przez brak podwyżek. W krajach stosujących automatyczną indeksację ryzyko dynamicznego wzrostu inflacji ze wszystkimi złymi tego konsekwencjami jest znacznie większe.

Niekiedy wskazuje się, że automatyczna indeksacja jest zasadna, ale tylko wśród gorzej zarabiających pracowników. To oni bowiem wydają niemal całą pensję na bieżące potrzeby, zatem inflacja w największym stopniu pogarsza ich sytuację. W Luksemburgu proponuje się, by automatyczną indeksacją byli objęci tylko ci pracownicy, którzy zarabiają nie więcej niż 150% płacy minimalnej.