Nie każde polecenie służbowe trzeba wykonać

Przeczytaj także: Niepodpisany zakres obowiązków a zwolnienie pracownika

Wraz zawarciem umowy o pracę pracownik akceptuje wyznaczane przez przełożonego standardy. Przepisy Kodeksu pracy (art. 100) zobowiązują go do sumiennego i starannego wykonywania swoich obowiązków oraz stosowania się do poleceń szefa, o ile one:

• dotyczą pracy,
• nie są sprzeczne z umową o pracę, a więc z rodzajem umówionej wcześniej pracy,
• nie godzą w powszechnie obowiązujący porządek prawny.

Jeżeli więc polecenie służbowe nie spełnia któregoś z powyższych warunków, można odmówić jego wykonania. I tak np. w ramach polecenia dotyczącego pracy nie mieści się zobowiązanie pracownika do zbadania jego prawdomówności wariografem. Sprzeczne z prawem będzie nakazanie ciężarnej pracownicy pracy w narażeniu na działanie szkodliwych substancji chemicznych czy polecenie kierowcy jazdy ponad dopuszczalny dla niego wymiar czasu.

W przypadku, gdy przełożony zobowiązuje pracownika do wykonania czynności niezgodnych z obowiązującymi przepisami, a w szczególności z prawem karnym (przykładem może tu być fałszowanie dokumentów), pracownik ma nie tylko prawo, ale i obowiązek odmówienia. W przeciwnym razie może narazić się na grożące z tego tytułu sankcje karne.

Osoby, które bezkrytycznie stosują się do bezprawnych poleceń pracodawcy muszą liczyć się, że takie działania mogą stanowić uzasadnienie dla wypowiedzenia umowy o pracę (wyrok SN z 10 września 1997 r., I PKN 244/97). Ocena, czy zadanie objęte poleceniem służbowym jest zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, powinna być dokonywana w oparciu o doświadczenie i wiedzę, jakiej należy się spodziewać od danego pracownika. W razie pojawiających się tu wątpliwości, można poprosić przełożonego o pisemne wydanie polecenia. Trzeba jednak pamiętać, że odmowa wykonania polecenia wymaga uzasadnienia.

Niewykonanie bez uzasadnionej przyczyny nałożonych przez pracodawcę obowiązków może stanowić podstawę do nawet natychmiastowego wypowiedzenie umowy o pracę z winy pracownika. Postawienie podwładnemu zarzutu odmowy wykonania polecenia wymaga jednak ustaleń co do treści, zakresu i okoliczności wydania tego polecenia (wyrok SN z 1 stycznia 1997 r. I PKN 317/97). Natomiast sąd oceniając zasadność wypowiedzenia umowy o pracę z powodu niezastosowania się do poleceń przełożonego powinien zbadać, czy przyczyna odmowy była słuszna (wyrok SN z 13 maja 1998 r. I PKN 108/98).

Odmowa wykonania polecenia powinna być więc uzasadniona i starannie przemyślana. Jeśli wyznaczone przez pracodawcę polecenie mieści się w granicach określonych w art. 100 § 1 K.p., pracownik nie może się do niego nie zastosować w oparciu o własną ocenę merytoryczną słuszności tego polecenia. Takie postępowanie może bowiem zostać uznane za przekroczenie przez pracownika dopuszczalnych granic krytyki wobec przełożonego i prowadzić do wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony (wyrok SN z 17 grudnia 1997 r., I PKN 433/97).

Warto też nadmienić, iż od zasady, że polecenie służbowe musi być zgodne z rodzajem umówionej pracy istnieje odstępstwo. Zgodnie bowiem z art. 42 § 4 K.p., w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, można (na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym) powierzyć podwładnemu inną niż określona w umowie pracę, jeżeli nie spowoduje to obniżenia pensji i odpowiada jego kwalifikacjom.