Dochód rozporządzalny jako wskaźnik poziomu życia w Polsce i UE

Przeczytaj także: Gospodarstwa domowe w 2016 roku

Dochód rozporządzalny to suma bieżących dochodów gospodarstwa domowego ze wszystkich źródeł pomniejszona o zaliczki na podatek dochodowy, podatki oraz o składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Dochód rozporządzalny to zatem nie tylko pensje, ale suma dochodów gospodarstwa domowego, które mogą być przeznaczone na wydatki lub oszczędności. Do statystyk wlicza się więc wynagrodzenie za pracę, ale też np. pieniądze otrzymywane z budżetu państwa jak świadczenia socjalne (np. świadczenie „500+”). Dochód rozporządzalny jest ważnym wskaźnikiem określającym poziom życia i możliwości konsumpcyjne jednostek.

Wskaźnik dochodu rozporządzalnego publikuje GUS, ale również instytucje międzynarodowe jak OECD czy Eurostat, dzięki czemu możemy porównać jak wskaźniki te różnią się między poszczególnymi krajami.

Dochód rozporządzalny a wynagrodzenia

Wiemy, że z roku na rok wynagrodzenia w Polsce dynamicznie rosną. Nie oznacza to jednak, że dochód rozporządzalny również zwiększa się w takim samym tempie. Jak wspomniano wyżej, w skład dochodu rozporządzalnego wchodzą nie tylko wynagrodzenia pomniejszone o publicznoprawne obciążenia, ale również wszelkiego rodzaju inne świadczenia socjalne jakie otrzymują gospodarstwa domowe. Na dynamikę dochodu rozporządzalnego wpływają różne czynniki, takie jak np. wzrost gospodarczy, zmiany na rynku pracy, polityka podatkowa, zmiany w systemie opieki społecznej i wiele innych.

Od 2016 roku dynamika dochodu rozporządzalnego znacznie przewyższała dynamikę wzrostu wynagrodzeń, co spowodowane było znacznym wzrostem transferów społecznych. Od 2021 roku sytuacja odwróciła się – dynamika płac przewyższa dynamikę dochodu rozporządzalnego, co oznacza spadek dynamiki transferów społecznych i wzrost obciążeń publicznoprawnych.

Dochód rozporządzalny a wydatki i inflacja

Wysoka inflacja zwiększa koszty utrzymania i zmniejsza realny dochód rozporządzalny. Rok 2022 to pierwszy rok, w którym dynamika inflacji przewyższyła dynamikę dochodu rozporządzalnego.

Kolejną ważną kwestią, którą warto rozważyć w kontekście dochodu rozporządzalnego jest średnia wysokość wydatków na 1 osobę w gospodarstwie domowym. Odejmując średnie wydatki od dochodu rozporządzalnego widzimy, jakie kwoty pieniędzy gospodarstwa domowe mogą co miesiąc przeznaczyć na oszczędności.

Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym może różnić się w zależności od indywidualnych preferencji, stylu życia, sytuacji finansowej i innych czynników. Kategorie wydatków, jakie pokrywa dochód rozporządzalny dzieli się na grupy (GUS):

• towary i usługi konsumpcyjne: obejmuje żywność i napoje bezalkoholowe, napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe i narkotyki, odzież i obuwie, użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii, wyposażenie mieszkania i prowadzenie gospodarstwa domowego;
• zdrowie: obejmuje wyroby farmaceutyczne, usługi ambulatoryjne i inne usługi związane ze zdrowiem;
• mieszkanie: obejmuje wynajem lub spłatę kredytu hipotecznego, opłaty za czynsz, rachunki za media, remonty i utrzymanie mieszkania.
• opieka zdrowotna: obejmuje opłaty za ubezpieczenie zdrowotne, wizyty u lekarza, leki i inne wydatki związane z opieką medyczną.
• edukacja: obejmuje koszty nauki, opłaty za szkołę, kursy, podręczniki, materiały edukacyjne itp.
• rozrywka i kultura: obejmuje wydatki na kino, teatr, koncerty, podróże, hobby, sport, książki, muzykę i inne formy rozrywki.
• pożyczki i spłaty długów: w przypadku posiadania kredytów, pożyczek lub zadłużeń, część dochodu rozporządzalnego może być przeznaczona na spłatę tych zobowiązań.

Udział wydatków w dochodzie rozporządzalnym z roku na rok spada. Inaczej może być w 2022 roku, w którym inflacja mogła znacznie je zwiększyć, a chcąc ograniczyć inflację zmniejszano transfery socjalne i tym samym dynamikę dochodu rozporządzalnego. Wcześniej podane dane za lata 2021 i 2022 zostały w maju 2023 roku skorygowane w oparciu o Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań NSP 2021.

Rozkład dochodu rozporządzalnego

Co pozytywne, zwiększa się ilość osób w grupach o wyższych przedziałach dochodu rozporządzalnego. W 2021 roku 49,7% gospodarstw domowych dysponowało przeciętnym miesięcznym dochodem rozporządzalnym na osobę wynoszącym poniżej 2 000 PLN (wobec 56,0% w 2020 roku), 42,4% gospodarstw domowych miało dochód od 2 000 do 4 000 PLN na osobę (37,6% w 2020 roku), 5,6% gospodarstw dysponowało dochodem od 4 000 do 6 000 PLN na osobę (4,7% w 2020 roku), a 6 000 PLN lub więcej na osobę miało 2,3% gospodarstw domowych (1,7% w 2020 roku). W 2021 r. odsetek gospodarstw domowych z przeciętnym miesięcznym dochodem co najmniej 2 000 PLN na osobę wyniósł 50,3% (w 2020 roku – 44,0%).

Warto jednak pamiętać, że dochód rozporządzalny i wydatki różnią się w zależności od grupy społecznej, wykonywanego zawodu, wykształcenia, stylu życia czy liczby osób w gospodarstwie domowym. Najwyższy przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwach domowych (2 487 PLN) oraz przeciętne miesięczne wydatki (1 490 PLN) na osobę wystąpiły w gospodarstwach osób pracujących na własny rachunek poza gospodarstwem rolnym. W tej grupie gospodarstw domowych – w stosunku do przeciętnej dla ogółu gospodarstw domowych w Polsce – zarówno dochód, jak i wydatki były wyższe, odpowiednio o 20,6% i o 13,2%.

Dochód rozporządzalny w UE

Większość krajów Unii Europejskiej charakteryzuje się wyższym dochodem rozporządzalnym niż Polska. Niższy poziom dochodu rozporządzalnego wynika głównie z niższych zarobków, wyższych podatków i kosztów utrzymania. W przypadku Unii Europejskiej, kraje o najwyższym dochodzie rozporządzalnym to Luksemburg, Dania, Holandia i Irlandia. Kraje te mają wysokie wynagrodzenia, dobrze rozwinięte systemy opieki społecznej i niższe obciążenia podatkowe w porównaniu do innych krajów.

Według dostępnych danych Eurostatu za rok 2021, mediana dochodu rozporządzalnego na mieszkańca w Polsce wyniosła 8 297 EUR rocznie, co pozwoliło na zajęcie 5. miejsca od końca w zestawieniu.

Miarą lepiej obrazującą poziom życia obywateli poszczególnych państw jest mediana dochodu do dyspozycji wyrażona na mieszkańca w standardzie siły nabywczej (PPS). Standard siły nabywczej, jest sztuczną jednostką walutową. Zakłada się, że za jeden PPS można kupić taką samą ilość towarów i usług w każdym kraju (czyli uwzględnia korektę różnic w poziomie cen w poszczególnych krajach). W tym zestawieniu Polska wypada nieco lepiej – 11. miejsce od końca w zestawieniu.

W porównaniu z 2020 rokiem najwyższy wzrost dochodów do dyspozycji odnotowano w Rumunii. W 2021 roku dochód do dyspozycji wyrażony w PPS było wyższy o 12,7 proc. niż w 2020 roku. Wysoki wzrost dochodów wyrażonych w PPS odnotowano również w Luksemburgu (12%). W siedmiu krajach odnotowano spadek dochodu rozporządzalnego – największy w Niemczech (o 3,4%).

W 2021 roku polska mediana dochodu rozporządzalnego na obywatela wyrażona w PPS była o 3,9% wyższa niż w poprzednim roku, co było dziewiątym największym wzrostem w UE.

Prognozy dochodu rozporządzalnego dla Polski na lata 2023 i 2024 są optymistyczne. Dynamika wynagrodzeń ma pozostać na wysokim poziomie (wg marcowych prognoz NBP w 2023 roku - 12% a 2024 roku – 8,1% ), a inflacja zacznie stopniowo spadać. W przestrzeni publicznej pojawiają się również zapowiedzi „waloryzacji” obecnie najpopularniejszego świadczenia socjalnego „500+” i obniżek stóp procentowych.

Karolina Jurczak
Sedlak & Sedlak