Kontrola zwolnień: prawa i obowiązki pracowników

Przeczytaj także: Czy zwolnienie chorobowe oznacza areszt domowy?

Prawo pracodawcy do kontroli zwolnień chorobowych

Poziom absencji chorobowych w naszym kraju przekracza dziś średnią europejską. Taki stan rzeczy doskwiera nie tylko pracodawcom, ale i pracownikom, na których barki spadają przeważnie obowiązki nieobecnych kolegów. To prosta droga do pojawienia się napięć, sporów oraz poczucia niesprawiedliwości. Jest to tym bardziej prawdopodobne, jeśli zwolnienia lekarskie okazują się metodą na przedłużenie urlopu czy załatwienie prywatnych spraw. Wzrost wydajności pracy i budowanie zaufania wśród personelu w dużej mierze uzależnione są zatem od wdrożenia efektywnych sposobów zarządzania absencjami chorobowymi. Taki właśnie cel mają zewnętrzne kontrole prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich, z których coraz częściej korzystają firmy z wielu różnych branż.

- Przepisy prawa w tej materii są jasne - pracodawca zatrudniający więcej niż 20 pracowników, który ma wątpliwości czy wykorzystują oni zwolnienia lekarskie zgodnie z ich celem np. czy nie wykonują w tym czasie innej pracy zarobkowej albo przedłużają urlop wypoczynkowy, może przeprowadzić kontrolę w tym zakresie - podkreśla Justyna Szczepańska-Grygiel, radca prawny współpracujący z firmą Conperio, specjalizującą się w zarządzaniu absencją chorobowa w przedsiębiorstwach. Ekspert dodaje, że kontrole muszą być przeprowadzane zgodne z obowiązującymi przepisami - Kontrolerzy nie powinni być przypadkowymi osobami – właściwe wykonanie czynności zależy od kompetencji osób kontrolujących oraz doświadczenia, pozwalającego na dobór właściwych narzędzi i przeprowadzenie kontroli w odpowiednim miejscu i czasie. – mówi Justyna Szczepańska-Grygiel.

Obowiązki pracownika podczas kontroli

Obowiązkiem pracownika jest natomiast poddanie się ewentualnym kontrolom i pełna współpraca z osobami, które je przeprowadzają. Wynika to z zasady lojalnego zachowania w stosunku do pracodawcy, a także w szczególności z art. 100 par. 2 ust. 4 Kodeksu pracy - nakazu dbałości pracownika o dobro zakładu pracy.

- Pracownik, który nie wypełnia takiego obowiązku i odmawia poddania się kontroli, naraża się na daleko idące konsekwencje, a mianowicie ryzyko uznania przez pracodawcę, że zwolnienie lekarskie jest przez niego wykorzystywane niezgodnie z jego celem. W takiej sytuacji w pierwszej kolejności, na podstawie art. 17 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, pracownik traci prawo do odpowiednio; wynagrodzenia chorobowego lub zasiłku chorobowego za cały okres choroby – wyjaśnia Justyna Szczepańska-Grygiel.

Radca prawny dodaje, że w zależności od okoliczności konkretnego przypadku, uniemożliwienie przeprowadzenia kontroli przez pracownika może skutkować zaistnieniem przesłanek uzasadniających rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę z pracownikiem za wypowiedzeniem, a w sytuacjach rażących, przy zachowaniu nadzwyczajnej ostrożności przez pracodawcę, nawet zwolnieniem dyscyplinarnym.

Dobre praktyki przy kontrolach

Aby zmienić negatywne, stereotypowe postrzeganie kontroli przez pracowników, Justyna Szczepańska-Grygiel rekomenduje pracodawcom stosowanie dobrych praktyk w zakresie ich przeprowadzania. Po pierwsze, załoga powinna być w sposób rzetelny poinformowana o celach i podstawach prawnych kontroli.

- Stosowne zapisy należy wprowadzić w szczególności do regulaminów pracy lub zarządzeń wewnętrznych – mówi współpracująca z firmą Conperio prawniczka. Po drugie, przed podjęciem ostatecznych decyzji w stosunku do pracownika, który nie poddał się kontroli, powinno się przyjąć od niego stosowne wyjaśnienia. Ekspert podkreśla również, że kontrola zwolnień powinna być przeprowadzana w taki sposób, aby nie naruszać dóbr osobistych pracownika. - Niedopuszczalnym jest chociażby naruszanie tajemnicy lekarskiej, czyli dociekliwe dopytywanie o przebieg choroby lub zmuszanie do opisywania szczegółowo dolegliwości.

Kontrola zwolnień chorobowych, odpowiednio komunikowane i przeprowadzane, skutkują poprawą wydajności firmy oraz budową zaufania wewnątrz załogi. Ustawodawca określając obowiązki pracowników w zakresie prawidłowego wykorzystywania zwolnień lekarskich, jednocześnie zapewnia im ochronę prywatności i dóbr osobistych, nie ograniczając przy tym pracodawcy możliwości eliminowania patologii związanych z ich nadużywaniem..

Podstawa prawna przeprowadzania kontroli

Tryb i zasady przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich w sposób szczegółowy regulują:

• ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy