Płaca minimalna: ilu pracujących Polaków ją otrzymuje?

Przeczytaj także: Wzrost płacy minimalnej będzie silnym ciosem dla rynku pracy

Używając terminu „szara strefa wynagrodzeń” chcemy zwrócić uwagę na fakt częściowej legalności takiej formy wynagrodzenia. Zakładamy, że wielu pracodawców obawia się zatrudniać pracowników tylko na czarno, bez jakiejkolwiek formy prawnego ustalenia wzajemnych relacji. Taki sposób zatrudnienia jest stosunkowo łatwy do wykrycia i niesie ryzyko dla pracodawcy. Zdecydowanie inaczej wygląda sytuacja prawna pracodawcy w przypadku formalnego zatrudnienia z płacą minimalną i znaczną częścią wynagrodzenia wypłacaną w szarej strefie. Przypadki takie są trudne do wykrycia, bo obydwie strony łączy stosunek pracy. Po drugie, rozwiązanie to jest powszechnie akceptowane, bo obie strony odnoszą korzyści i nie mają żadnego interesu, aby zmieniać ten stan rzeczy. Zatrudnienie z płacą minimalną zapewnia pracownikowi minimum socjalnego bezpieczeństwa (opieka zdrowotna, składka emerytalna). Legalność zatrudnienia daje również wysokie poczucie bezpieczeństwa pracodawcy. Wzajemne, nieformalne ustalenia, że cześć wynagrodzenia będzie wypłacana poza oficjalnym systemem podatkowym, są trudne do wykrycia i nie wiążą się z nimi zbyt poważne konsekwencje prawne.

Ważnym potwierdzeniem powyższego założenia są dane z sektora prywatnego na temat procentu osób otrzymujących płacę minimalną w różnych sekcjach gospodarki narodowej (tabela 1.).

Jak wynika z tabeli 1., najwięcej osób otrzymujących płacę minimalną zatrudnionych jest w czterech sekcjach gospodarki związanych głównie ze świadczeniem usług. Powszechnie wiadomo, że są to również działy gospodarki o największym udziale szarej strefy. W pełni uzasadnionym jest więc założenie, że znaczna część osób z pensją minimalną, zatrudnionych w tych gałęziach gospodarki, otrzymuje dodatkowe wynagrodzenie w szarej strefie.

Potwierdzeniem powyższego założenia są kolejne dane pokazujące w jakich firmach sektora prywatnego pracuje najwięcej osób otrzymujących płacą minimalną (wykres 2.)

Jak widać na wykresie 3., symulacja w oparciu o przyjęty model* opisuje, jak powinien ukształtować się rozkład, gdyby nie było płacy minimalnej. Z przyjętego modelu można wywnioskować, że w przeciwieństwie do rozkładu wynikającego z danych GUS, liczba osób otrzymujących coraz mniejsze wynagrodzenie powinna maleć. Wstępnie oszacowaliśmy, że łączna liczba osób otrzymujących płacę minimalną nie jest większa niż 4-5% zatrudnionych. Są to tylko szacunki i wymagają rzetelniejszej weryfikacji. Posiadane przez nas nieformalne dane sugerują, że liczba ta może być znacznie mniejsza.

Z przedstawionej symulacji wynika, że znaczna część zatrudnionych na umowie o pracę ze stawkę bliską płacy minimalnej, otrzymuje znacznie więcej. Rozkłady płac dla sektora publicznego sugerują, że jest to znacznie częstsza praktyka niż podają oficjalne dane na temat szarej strefy. Dane z badań płacowych prowadzonych przez prywatne firmy pokazują, że sektor prywatny płaci więcej niż sektor publiczny. W związku z tym można przypuszczać, że zjawisko szarej strefy wynagrodzeń obejmuje znacznie większą grupę osób niż tylko tych zarabiających oficjalnie w granicach wynagrodzenia minimalnego.

Analizując powyższe dane można się jedynie zastanawiać dlaczego państwo, dysponując możliwością precyzyjnego określenia w jakich sektorach i jakich przedsiębiorstwach dominuje szara strefa wynagrodzeń, nie podejmuje żadnych działań, aby wyeliminować nieuczciwe praktyki z życia gospodarczego.